|
|
|
|
6
/ 8 |
|
19. y.y. Osmanlı Devleti'nde
Islahat Çabaları
Nizam-ı Cedit
İyi
bir eğitim görmüş olan III. Selim bu barış döneminden faydalanarak,
devlet içinde, özellikle askerî alanda, ıslahatlar yapmak istiyordu.
Bu maksatla, Nizâm-ı Cedit adı verilen ilk ıslahat hareketiyle,
yeni bir ordu kurdu(1793). Yeniçeri Ocağı'nı kaldıramayacağını bildiğinden,
öncelikle Nizâm-ı Cedid denilen bu orduyu batılı tarzda düzenleyip,
başarısını kanıtlamak gerekliydi. Ancak bundan sonra Yeniçeri Ocağı
lağvedilebilirdi. Fakat kendileri aleyhine ortaya çıkan gelişmelerden
endişe duyan Yeniçeriler, bazı devlet adamlarını da yanlarına çekerek
yeniliklere karşı çıktılar ve isyan ettiler. Üstelik bu arada Napolyon
Bonapart, bir orduyla Mısır'ı işgale başlamıştı (1798). Osmanlılar,
Rusya, İngiltere ve Sicilya'nın da menfaatlerine dokunan Fransız
işgaline karşı harekete geçti. Ehramlar savaşıyla, Mısır'ı ele geçirip,
kuzeye yönelen Bonapart, Akka'da Osmanlı savunmasını geçemedi (1799).
Kuşatmayı kaldıran Napolyon geri dönerken, yerine bıraktığı ordu
komutanları da mağlûp edildiler. Neticede Fransızlar Mısır'ı terk
etmek zorunda kaldı(1801). Fransa'yı barışa zorlayan önemli bir
sebeplerden birisi de, Akdeniz'de Rus ve Türk donanmalarının iş
birliği yapmaları, İngiltere'nin Fransız savaş ve ticaret gemilerini
taciz etmesiydi. Fransa'nın Akdeniz ve Orta Doğu'daki ticarî menfaatlerinin
zedelenmesi onları barışa zorlamaktaydı.
1802'de imzalanan anlaşmayla Fransa bölgede
yine ticaret yapma güvencesi almış ve kapitülâsyon hakkını elde
etmiştir. Bu olayı bahane ederek Akdeniz'e inen Rus donanması, Osmanlı
donanmasıyla birlikte Fransa'nın elindeki bazı adaları ele geçirmiş
idi. Fakat halk, ebedî düşman olarak gördüğü Rusya ile iş birliği
yapılmasına büyük tepki göstermiş ve bunun sonunda III. Selim'e
ve ıslahatlarına karşı cephe genişlemişti. Üstelik Napolyon'un,
Orta Doğu'da Araplara yönelik propagandasının da etkisiyle bölgede
bazı isyanlar çıkmıştı. Böylece Bulgaristan ve Sırbistan'da çıkan
isyanlara bir de Suriye'de ve Hicaz'da çıkan isyanlar eklenmiş oluyordu.
Vehhabiler ayaklanarak, 1803-1804'te Mekke ve Medine'yi ele geçirmişlerdi.
Osmanlıların tekrar Fransa ile yakınlaşmaları, İngiliz ve Rusları
harekete geçirmiş ve sonunda Rusya Eflak ve Boğdan'ı işgal etmişti.
Bu savaş sürerken Nizâm-ı Cedit'in Rumeli''ye de kaydırılmasından
memnun olmayan isyancılar Şehzade Mustafa'nın tahrik ve teşvikiyle
birleşerek İkinci Edirne Vak'ası denilen büyük bir ayaklanma başlatmışlardı
(1806). Neticede İstanbul'da patlak veren Kabakçı Mustafa İsyanı
III. Selim'in sonunu hazırladı. Saraya giren isyancılar III. Selim'i
tahttan indirerek yerine IV. Mustafa'yı tahta geçirdiler (29 Mayıs
1807). Nizâm-ı Cedid lağvedildi. Fakat III.Selim'e bağlı olan Ruscuk
bayraktarı Mustafa, yenilik taraftarlarıyla birleşerek, karşı darbede
bulundu. Amacı III. Selim'i yeniden tahta çıkarmaktı. IV. Mustafa'nın,
sabık padişahı öldürttüğünün öğrenilmesi üzerine, kardeşi II.Mahmut
başa geçirildi (28 Temmuz 1808).
|
6
/ 8 |
|
|
|