|
6
/ 8 |
|
13. yüzyıldan çok sayıda tezhipli kitap kalmıştır
ama hangilerinin Anadolu kökenli olduğunu söylemek pek mümkün değildir.
Topkapı Sarapı Kütüphanesi'ndeki Kur'an-ı Kerim (K.357), Anadolu
kökenli olduğu kesinlikle bilinen az sayıdaki örnekten biridir.
Baştaki tezhipli sayfada sure adının bulunduğu bölümün ve alt boıluğun
tezhipli olduğu görülür. Bu örnek, palmet, yarım palmet, rumiler
ve altın zemin üzerinde sulu karmen kırmızısı gölgeleriyle tipik
bir Anadolu Selçuklu yapıtıdır. Topkapı Sarayı Kütüphanesi'ndeki
14. yüzyıla ait olduğu sanılan yazmanın (A.577) baş sayfa tezhibinde
ise Selçuklu sülüsü denilen tipte beyaz yazılar karışmıza çıkar.
Lacivert zemin ve canlı renklerle tüm sayfayı aralıksız kaplayan
bu tezhip de dönemin tipik bir ürünüdür.
15. yüzyılın ilk yarısından Osmanlılara ait
pek az tezhipli örnek kalmıştır. Bunlardan biri de Sultan IŞ. Murad
için yazıldığı bilinen, müzik konulu kitaptır. Baştaki iki sayfada
rumi ve küçük çiçekli tezhip tüm sayfayı kaplamaktadır. Bu yapıt,
klasik Osmanlı tezhiplerinin öncülerinden biridir. Aynı kitabın
bir başka sayfasında ise çeşitli tezhip düzenlemeleri bir araya
getirilmiştir. Yazı oval bir madalyon içine alınmış, tezhip için
açık renk bir zemin tercih edilmiştir. Rumilerin egemen olduğu süslemeyi,
küçük çiçeklerin oluşturduğu zarif bir çerçeve sınırlamaktadır.
Fatih Sultan Mehmed dönemi, birçok sanat dalında
olduğu gibi, tezhipte de bir doruk noktasıdır. Fatih için hazırlanan
birçok yapıt, ağırbaşlı ve olgun bir üslup sunar. Daha önceki dönemlerde
Kur'an tezhipleri ön planda idi. Oysa Fatih döneminde bilim ve sanatla
ilgili telif ve tercüme pek çok yapıtla karışlaşılır. Topkapı Sarayı
Kütüphanesi'nde bulunan A.3282 no.lu yazmanın baş sayfasında yapıtın
Fatih'in kitaplığına ait olduğunu belirten tuğralı mühür yer almaktadır.
Yine Fatih'in özel kitaplığı için hazırlanmış olan Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki
yazmanın (Damat ıbrahim Paşa 819) zahriye sayfasında Fatih için
hazırlandığını belirten satırlar, ortada daire madalyon içinde yer
almaktadır. Bu örnek, sayfanın tümünü kaplayan tipik bir Fatih dönemi
tezhibidir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi A.2208 no.lu Unmuzac'da ise
Fatih dönemi için tipik bir başlık örneği görülmektedir. Kufî besmele
beyazla yazılmış olduğundan tezhibin içinde çok iyi belirmiştir.
Yazının zemininde kıvrık dallar, tepelik olarak da rumilerden geniş
bir bordür yer almaktadır. Tığların yalın oluşu ilginçtir. Zaten
genelde süslemede aşırıya kaçılmadığı görülür.
16. yüzyıl, tezhip sanatında başka bir açıdan
da doruk noktasıdır. Bu dönemde metin kısmından önce gelen tam sayfa
tezhipler çok zengin süslemelidir. Zeminde lacivert rengin egemenliği
azalmıştır. Altın ve lacivert zemin hemen hemen dengededir. Rumiler
ve çiçekler yine gözde formlardır, ama işçilik aşırı derecede incelmiştir.
Yüzyılın başına ait olan bir Kur'an'ın (Topkapı Sarayı Küt. H.70/71)
baş sayfasında süslemenin aşırı yüklü olduğu görülür. Sanatçı burada
ustalığını gösterme çabasına girişmiştir.
|
6
/ 8 |
|
|